Εφηβεία! Μια λέξη, μια ηλικία, πολλές αλλαγές, χίλια προβλήματα και αμέτρητοι προβληματισμοί… Πώς διαχειρίζεται ένας έφηβος στη σημερινή περίπλοκη εποχή τις αλλαγές που συμβαίνουν γύρω του και εντός του; Πώς αντιμετωπίζει την πίεση και το άγχος για τα μαθήματα, πώς βιώνει τις σχέσεις με το άλλο φύλο, την απόρριψη, την απώλεια ή τις τάσεις φυγής που συχνά τον καταλαμβάνουν;
Ζητήσαμε τη βοήθεια της ψυχολόγου του σχολείου μας κυρίας Κέλλυς Μπουσουλοπούλου η οποία δέχτηκε με μεγάλη χαρά να μας συναντήσει και να δώσει απαντήσεις σε ερωτήματα και προβληματισμούς που αγγίζουν τους περισσότερους από εμάς στη δύσκολη και μεταβατική περίοδο της εφηβείας.
Κυρία Κέλλυ σας ευχαριστούμε για την παρουσία σας στην “αυτενεργοτυπία”. Πώς μπορούμε να συμφιλιωθούμε με την πίεση που μας ασκεί το σχολείο;
Καλημέρα παιδιά, εγώ σας ευχαριστώ πολύ για τη φιλοξενία. Το σχολείο είναι ένα κομμάτι της ζωής που ανοίγει ένα παράθυρο στην ενήλικη ζωή. Όταν είμαστε βρέφη είμαστε συνεχώς μέσα στο σπίτι μας, έπειτα αρχίζουμε ως νήπια να πηγαίνουμε στο σχολείο και έτσι σιγά σιγά ανοίγει το παράθυρο με αποτέλεσμα στην εφηβεία να είναι ανοιχτό όλο το παράθυρο διότι μπορείτε να δείτε από ένα μικρό σχετικά σώμα πως θα είστε στην ενήλικη ζωή. Το σχολείο έχει κάποιες προκλήσεις οι οποίες σημαίνουν άγχος. Όμως, τι θα λέγατε αν το άγχος αυτό το κάνατε φίλο σας και το μετατρέπατε σε δημιουργικότητα; Μπορείτε να βάλετε ένα πρόγραμμα να εξελίσσεται. Να ιεραρχήσετε και να οργανώσετε τις δραστηριότητες με το να κρατάτε ένα ημερολόγιο. Επιπλέον, θα μπορούσατε να μάθετε τρόπους να διαχειρίζεστε το άγχος σας ώστε η πίεση να είναι δημιουργική.
Πώς να χειριστούμε μια διαφωνία μεταξύ των φίλων μας;
Οι τρόποι με τους οποίους διαχειριζόμαστε τις εντάσεις είναι συγκεκριμένοι. Πρώτα από όλα δεν τσακωνόμαστε. Δεν αντιδρούμε εν θερμώ και σκεφτόμαστε αν είμαστε σε θέση να μπούμε στη διαδικασία να το λύσουμε ή περιμένουμε λίγο να σκεφτούμε τι έχει συμβεί, για παράδειγμα πού είμαι εγώ πάνω σε αυτό που έχει συμβεί, τι πιστεύουμε, γιατί διαφωνούμε . Έπειτα πρέπει να είμαστε ειλικρινείς και με τον εαυτό μας και με τον φίλο μας Όταν είσαι ειλικρινής μπορείς να δώσεις και στον άλλον το δικαίωμα να μιλήσει, να ακούσεις την άποψη του και αυτός τη δική σου. Επομένως, σε ένα δεύτερο επίπεδο πρέπει να ακούμε τον άλλον. Είναι σημαντικό να μην τσακωνόμαστε, να αναλύουμε τι έχει συμβεί. Αν αυτό το μάθετε σε αυτήν την ηλικία θα σας φανεί πολύ εποικοδομητικό για το μέλλον. Το τρίτο μέρος των συγκρούσεων είναι αυτό της επίλυσης. Η λύση είτε έρχεται μέσα από την κουβέντα σαν αποτέλεσμα είτε συμφωνούμε ότι διαφωνούμε και επιλέγουμε, ανάλογα με την κατάσταση, είτε φεύγουμε είτε αφήνουμε το ζήτημα εκεί και προχωρούμε.
Πώς να διαχειριστούμε την απόρριψη από το αντίθετο φύλο;
Η απόρριψη από μόνη της είναι ένα κομμάτι που πονάει. Όταν είσαι στην εφηβεία ίσως πονάει λίγο περισσότερο. Οι απορρίψεις γενικά στη ζωή σας θα είναι πάρα πολλές. Στον ερωτικό τομέα η απόρριψη πονάει γιατί έχει να κάνει άμεσα με το συναίσθημα αλλά ούτως ή άλλως μπορούν να σας απορρίψουν σε μια θέση εργασίας ή σε μια σχολική γιορτή και αυτό είναι απόρριψη. Όλο αυτό το κομμάτι πρέπει να μάθετε να το διαχειρίζεστε και εδώ είναι μόνο η αρχή της ιστορίας. Μπορούμε να διαχειριστούμε μια απόρριψη με το να μιλάμε με τον εαυτό μας να ξεκαθαρίζουμε τι νιώθουμε , να επικοινωνούμε τα συναισθήματά μας. Ακόμα, είναι σημαντικό να ζητάμε βοήθεια και να μιλάμε με τους ανθρώπους που εμπιστευόμαστε, γονείς, φίλους, καθηγητές ή ακόμη και με φίλους του ανθρώπου που μας απέρριψε.
Πώς να διαχειριστούμε το ανεξήγητο άγχος;
Ούτως ή άλλως η εφηβεία για μένα ισούται με άγχος. Το ανεξήγητο άγχος προκύπτει από παράγοντες που δεν έχουμε εντοπίσει ακόμα ούτε έχουμε ξεκαθαρίσει μέσα μας, όμως υπάρχουν. Πρέπει να σκεφτούμε τι είναι αυτό που μας αγχώνει και να το προσδιορίσουμε. Το mindstorming είναι η ενσυνειδητότητα και υπάρχουν πρακτικές που σε μαθαίνουν να διαχειρίζεσαι καλύτερα το άγχος σου, όπως οι αναπνοές και μια κύρια τεχνική είναι το να επικεντρωθείς στο εδώ και τώρα. Νιώθω ένα ανεξήγητο άγχος; Στέκομαι και σκέφτομαι, πάλι αυτό είναι το πρώτο και το κυριότερο πράγμα που πρέπει να κάνουμε σε όλα. Δηλαδή νιώθω άγχος στέκομαι στο εδώ και τώρα. Πού είμαι; Είμαι στο σχολείο μου είμαι ασφαλής, είμαι στο σπίτι μου είμαι ασφαλής και έχω τον χρόνο να δω τί με αγχώνει. Αν είναι το σχολείο θα κάτσω να κάνω ένα πρόγραμμα για τα μαθήματα. Αν είναι ο σύντροφός μου θα κάτσω να σκεφτώ πώς θα δράσω από εδώ και στο εξής ανάλογα σε ποιον τομέα βρίσκεται το άγχος μου. Αν λοιπόν νιώθουμε ένα ανεξήγητο άγχος αναπνέουμε, παίρνουμε βαθιές ανάσες. Έπειτα, επικεντρωνόμαστε στο εδώ και τώρα και προσπαθούμε να προσδιορίσουμε την αιτία να δούμε τι πραγματικά μας αγχώνει.
Γιατί μας πιάνουν τάσεις φυγής;
Πάλι για άγχος θα μιλήσουμε. Υπάρχει ένας μηχανισμός άμυνας του άγχους που λέγεται fly or fight. Το fly είναι οι τάσεις φυγής. Ο εγκλωβισμός που αισθάνεστε στην εφηβεία σας οδηγεί στο να σκέφτεστε πως μπορώ να έχω άλλες απόψεις για τη ζωή μου μπορώ να βλέπω άλλες ταινίες να ακούω άλλη μουσική και να είμαι μια τελείως διαφορετική προσωπικότητα. Υπάρχει όμως και η πίεση του πρέπει να διαβάσεις, πρέπει να είσαι “καθωσπρέπει”, να κάνεις αυτό να κάνεις εκείνο… Όλα αυτά σε κάνουν να νιώθεις μια πίεση που σαν μηχανισμό άμυνας ο εαυτός σου σε αναγκάζει να θέλεις να βγεις από αυτή. Τις τάσεις φυγής μπορούμε να τις αντιμετωπίσουμε ανάλογα με τον βαθμό του άγχους που νιώθουμε. Δηλαδή, αν έχουμε φτάσει σε σημείο να φύγουμε από το σπίτι όντως η λύση του προβλήματος είναι πιο δύσκολη Αν είμαστε στο σημείο του σκέφτομαι να φύγω από το σχολείο σκέφτομαι να μην πάω σπίτι μου, να κόψω τα φροντιστήρια με επικοινωνία και συνειδητοποίηση του συναισθήματος και μιλώντας με έναν ειδικό μπορεί να αντιμετωπιστεί.
Τι άποψη έχετε για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και κατά πόσο είναι επιβλαβή για την ψυχική υγεία των εφήβων;
Τα Μ.Μ.Ε. ξεκίνησαν με πολύ θετικές προδιαγραφές όπως το να μπορείς να κοινωνικοποιείσαι τόσο εύκολα με κάποιον που δε βρίσκεται τόσο κοντά σου ή δεν γίνεται να είστε παντού μαζί. Το ίντερνετ μάς το προσφέρει αυτό, μπορούμε να μιλάμε με κάποιον αρκετές ώρες να μαθαίνουμε πιο εύκολα, να θυμόμαστε πιο εύκολα. Αλλά υπάρχουν και πάρα πολλά αρνητικά στοιχεία. Υπάρχει ο εθισμός, η μείωση της αυτοπεποίθησης του ατόμου, γιατί βλέποντας τους άλλους να ζουν τόσο υπέροχες ζωές αισθάνεσαι πως η δική σου ζωή είναι λιγότερο καλή και βάζεις τον εαυτό σου σε πιο χαμηλά επίπεδα. Επίσης, τα ΜΜΕ και τα κοινωνικά δίκτυα μας κάνουν να είμαστε υπερκαταναλωτικοί πράγμα το οποίο δεν συμφέρει κανέναν και δεν ωφελεί σε τίποτα. Γιατί το πρώτο και το κυριότερο: για να είμαστε ψυχικά υγιείς υπάρχουν τα όρια που έχουμε σαν άνθρωποι. Όταν γινόμαστε πολύ καταναλωτικοί ξεπερνάμε αυτά τα όρια, κάπου χάνουμε το μέτρο και την ουσία. Επομένως, αρχίζουν από εκεί πολλές διαταραχές, ψυχικές και νοητικές.
Είναι συχνό το φαινόμενο του αυτοτραυματισμού και τι πιστεύετε εσείς πάνω στο θέμα;
Είναι αρκετά συχνό, απογοητευτικά συχνό θα έλεγα. Είναι μια πράξη στην οποία ωθούνται άτομα της ηλικίας σας κατά κύριο λόγο και για διάφορους λόγους που δεν είναι τόσο συγκεκριμένοι. Δεν εκτιμούν το σώμα τους και ξεσπούν σε αυτό εξαιτίας μιας συναισθηματικής δυσφορίας. Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα πως τα άτομα που αυτοτραυματίζονται είναι ικανά να κάνουν κακό στον εαυτό τους. Ωστόσο, είναι σημαντικό να πούμε πως τα άτομα που αυτοτραυματίζονται καταλήγουν στην αυτοκτονία σε ένα πολύ μεγάλο ποσοστό, περίπου 20%. Πολλοί άνθρωποι αυτοτραυματίζονται για να τραβήξουν την προσοχή. Κάποιοι το κάνουν γιατί αποσπούν την προσοχή τους από τη δυσφορία που νιώθουν τη δεδομένη στιγμή. Κάποιος μπορεί να αυτοτραυματίζεται επειδή τιμωρεί τον εαυτό του και υπάρχουν πολλοί ακόμα λόγοι που χρειάζονται διερεύνηση για να δεις τι πραγματικά συμβαίνει. Κάποιοι άνθρωποι έχουν υποστεί κακοποίηση και δε θεωρούν πως αξίζουν, για αυτό καταλήγουν να αυτοτραυματίζονται.
Γιατί δε νιώθουμε επαρκείς ως άνθρωποι;
Το να είμαστε όπως μας ορίζει το κοινωνικό πλαίσιο είναι πολύ σημαντικό για μας. Αν δεν είμαστε σε αυτό το ύψος, σε αυτά τα κιλά θεωρούμε ότι η εικόνα μας δεν είναι αυτή που πρέπει και έπειτα αρχίζει ένας φαύλος κύκλος που έχει να κάνει με όλη την εικόνα του εαυτού μας. Στη δική σας ηλικία επειδή είναι πολλά αυτά που ζητάει η ζωή από έναν έφηβο, έχετε τα διαβάσματά σας, τις σχέσεις σας, τους φίλους σας, αλλά το εκπαιδευτικό κομμάτι πρέπει να είναι πρώτο, κάτι το οποίο συχνά δεν μπορείτε να το βάλετε πρώτο γιατί δεν υπάρχει συγκέντρωση για να το κάνετε. Επομένως νιώθεις πως είσαι λίγος για όλα. Οπότε όλα αυτά πρέπει να τα ιεραρχήσετε.
Πιστεύετε πως όταν δε νιώθουμε καλά είναι καλύτερο να ξεκουραζόμαστε ή να γεμίζουμε όσο πιο πολύ μπορούμε το πρόγραμμά μας;
Η αλήθεια είναι πως ο καθένας από μας έχει διαφορετικό τρόπο να διαχειρίζεται τις καταστάσεις αλλά νομίζω πως πιο αποτελεσματικό είναι να ξεκουραζόμαστε και όταν ξεκουραστούμε όπως είπα και στις προηγούμενες ερωτήσεις στεκόμαστε να σκεφτούμε. Οπότε θα ξεκουραστούμε, θα σταθούμε και έπειτα θα βάλουμε το πρόγραμμά μας σε ενέργεια.
Τι μπορεί να κάνει κανείς ώστε να μη νιώθει περίεργος και μόνος;
Να κοινωνικοποιηθεί, να αποφασίσει πως είναι πολύ δύσκολο μεν να προσπαθήσει να μπει σε έναν κύκλο, σε μια ήδη υπάρχουσα κατάσταση. Αλλά πρέπει να γίνουν οι απαραίτητες ενέργειες και υποχωρήσεις ώστε να εισχωρήσει σε αυτό τον κύκλο. Πρέπει να βρεις κοινά ενδιαφέροντα για να μπεις σε έναν κοινωνικό κύκλο. Χρειάζεται να κάνεις μια προσπάθεια ως άτομο να βρεις κοινά όχι να αλλάξεις τον εαυτό σου να βρεις κοινά με τους άλλους συνομηλίκους σου.
Τι να κάνει ένα παιδί που δέχεται πίεση από τους γονείς του;
Είναι το πλέον φυσιολογικό οι γονείς να πιέζουν διότι οι γονείς έχουν ζήσει την εφηβεία. Επομένως γνωρίζουν πόσο σημαντικό είναι για σας να χτίσετε τους εαυτούς σας με σωστό τρόπο και να βάλετε τα σωστά οικοδομικά υλικά, τα οποία τα προσφέρει το σχολείο και η μάθηση και ξέρουν πως όλα τα επόμενα θα έρθουν με τη σειρά τους. Η γνώση που έχουν οι γονείς και δεν υπάρχει σε εσάς είναι από μόνη της πιεστική και για εκείνους και για τους έφηβους. Πιέζονται και οι δυο πλευρές. Μπορούμε να διαχειριστούμε την πίεση με το να την επικοινωνήσουμε όμως δεν είναι πάντα εύκολο και δεν είναι και πάντα εφικτό γιατί οι γονείς μπορεί να αρνούνται να μπουν σε αυτή τη διαδικασία. Όπως είπα και νωρίτερα ένας έφηβος καταλαβαίνει πότε ο εαυτός του αρχίζει και ξεχωρίζει. Αν δεν μπορώ να συνεννοηθώ, διαχωρίζω κάποια κομμάτια του εαυτού μου αλλά για να είμαι εντάξει με τον εαυτό μου πρέπει να αποδεχτώ κάποια συναισθήματα και να τα επικοινωνήσω με τους δικούς μου ανθρώπους με διάλογο και συζήτηση. Είμαι κομμάτι αυτής της οικογένειας και θέλω να ξέρουν όλοι πως νιώθω.
Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε μια διατροφική διαταραχή;
Οι διατροφικές διαταραχές είναι ένα μεγάλο κομμάτι της ψυχιατρικής που έχουν συγκεκριμένο τρόπο αντιμετώπισης μέσω ψυχοθεραπείας σε συνδυασμό με διατροφολόγους οι οποίοι είναι υπεύθυνοι για το κομμάτι της διατροφής. Όταν λοιπόν κάποιος πάσχει από μια διατροφική διαταραχή πρέπει να συμβουλευτεί έναν ψυχοθεραπευτή, έναν διατροφολόγο και έναν ψυχίατρο ώστε να μπορέσουν να κάνουν δουλειά. Συμβουλευτικά ένας άνθρωπος με διατροφικές διαταραχές έχει πολλά κοινά σημεία με τον άνθρωπο που αυτοτραυματίζεται γιατί κι αυτός τιμωρεί τον εαυτό του με κάποιο τρόπο και η ψυχοθεραπεία είναι η μόνη λύση. Αν κάποιος όμως είναι στα πρόθυρα και έχει τη συνειδητότητα ότι ωθείται προς τα εκεί μπορεί με απλή συμβουλευτική να λύσει το πρόβλημα. Διότι μπορεί να μη θέλει να μπει στη διαδικασία να τιμωρήσει τον εαυτό του.
Γιατί διασπάται η προσοχή μας;
Είναι πολύ φυσιολογικό και συμβαίνει σε όλους τους εφήβους ως έναν βαθμό. Η εφηβεία έχει από μόνη της πολλές αλλαγές που μέσα στο μυαλό είτε συνειδητά είτε όχι προκαλούν μια σύγχυση, οπότε δεν είσαι πάντα σε θέση να διαβάσεις. Όταν λοιπόν οι ορμόνες για παράδειγμα δημιουργούν αλλαγές στο σώμα σου μερικές φορές πραγματικά δεν είναι δυνατό να διαβάσεις. Αυτό όμως είναι μια μέρα, δυο μέρες, δεν μπορεί δηλαδή να επηρεάσει το σχολικό πλαίσιο. Επίσης, σας απασχολεί πάρα πολύ το κοινωνικό κομμάτι πως είναι οι φίλοι μου, πώς εντάσσομαι σε μια παρέα, πως με βλέπει το άτομο που με ελκύει όλα αυτά είναι προβληματισμοί που αποσπούν την προσοχή του εφήβου. Επιπλέον, οι συγκρούσεις με τους γονείς είναι κάτι πολύ σημαντικό που μπορεί να αποσπάσει την προσοχή και γενικότερα είναι τόσοι οι προβληματισμοί της εφηβείας που διασπούν την προσοχή.
Πώς να αντιμετωπίσουμε τα κακόβουλα σχόλια των άλλων ή το bullying που μπορεί να δεχόμαστε; Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε έναν συμμαθητή μας που δέχεται bullying;
Αγνοούμε με το να μην δώσουμε σημασία και να φύγουμε μακριά από το συγκεκριμένο άτομο, γιατί όταν δίνεις δύναμη σε αυτόν που κακοποιεί τότε εκείνος την παίρνει και μεγαλώνει. Αν δεν του δώσεις δύναμη θα αποφασίσει να απέχει, δηλαδή θα συνεχίσει για πολύ λίγο. Αλλά όταν δεν μπορείς να το διαχειριστείς και εκείνος συνεχίζει, το καλύτερο που μπορείς να κάνεις είναι να ζητήσεις βοήθεια να μιλήσεις σε ένα άτομο που έχεις εμπιστοσύνη. Αν γίνεται σε σχολικό πλαίσιο στον σχολικό σύμβουλο ή στον σχολικό ψυχολόγο διότι θα μπορέσουν να σε βοηθήσουν καλύτερα.
Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε καταστάσεις ενδοοικογενειακής βίας;
Η βία από μόνη της είναι ένα κομμάτι το οποίο πρέπει κάποιος να καταγγείλει και ο καταλληλότερος άνθρωπος είναι αυτός που τη βιώνει. Όταν μιλάμε για έναν έφηβο ο οποίος βλέπει τη μητέρα του να δέχεται ενδοοικογενειακή βία για παράδειγμα θα πρέπει να μιλήσει με το θύμα. Αν το ίδιο το παιδί είναι το θύμα θα πρέπει να μιλήσει με τη μητέρα κι αν δεν δει ανταπόκριση να μιλήσει σε έναν άνθρωπο από το εξωτερικό περιβάλλον, σε έναν καθηγητή για παράδειγμα. Ακόμα υπάρχει και μια γραμμή το 15900 όπου υπάρχουν άνθρωποι που μπορούν να σε συμβουλέψουν.
Πώς μπορούμε να γίνουμε μέρος ενός συνόλου;
Αυτοί που είναι πιο καταδεκτικοί μπορούν να προσπαθήσουν να εντάξουν ένα καινούργιο παιδί στην παρέα. Από την άλλη και το καινούργιο παιδί μπορεί να κάνει αυτό που είπαμε πριν δηλαδή να μην αλλάξει τη δική του προσωπικότητα αλλά να βρει κοινά στοιχεία ώστε να συνυπάρξουν.
Πώς ξεπερνάμε μια απώλεια;
Στην εφηβεία έχετε την απώλεια του παιδιού όπου αρχίζετε να γίνεστε άντρες και γυναίκες αντίστοιχα, άρα επέρχεται ένα πένθος στο οποίο πρέπει να δώσουμε χώρο. Γενικώς τα συναισθήματα μπορεί να είναι μια λέξη απλή αλλά πρέπει να της δίνεις αξία και να τα εκφράζεις. Δεν αφήνουμε τα συναισθήματα έτσι να περνάνε Για το πένθος υπάρχουν 5 στάδια συγκεκριμένα που πρέπει να τα αποδεχτούμε και να τα βιώσουμε για να τα ξεπεράσουμε Αλλά η επικοινωνία είναι το πρώτο και το κυριότερο όταν μπορείς να εκφράσεις και να επικοινωνήσεις αυτά που έχεις στο μυαλό σου τότε μπορείς να ξεπεράσεις τα πάντα.
Κυρία Κέλλυ σας ευχαριστούμε πολύ για τις πολύτιμες συμβουλές σας!